EKSPLORER ANTYCZNY

W epoce brązu na obszarze dzisiejszej Grecji ukształtowały się wysoko rozwinięte kultury: minojska na wyspie Krecie, a na kontynecie mykeńska, która później zdominowała Kretę. Pod koniec epoki brązu nastąpił gwałtowny upadek cywilizacji mykeńskiej i nastały tzw. Wieki Ciemne, z których wyłoniła się ok. VIII w. p.n.e. nowa kultura oparta na miastach-państwach zwanych polis. Najbardziej się liczące to Ateny, Argos, Teby, Sparta i Korynt. Zróżnicowanie obszarów, które zajmowały było powodem, że rejon Attyki z głównym ośrodkiem miejskim Atenami rozwijał sie zupełnie inaczej, niż największy ich konkurent na półwyspie peloponezkim, Sparta.

Z uwagi na zbyt mały obszar ziemi uprawnej w górzystej Attyce, z tamtego obszaru część populacji rozpoczęła swoistą "wedrówkę ludów" w poszukiwaniu nowych miejsc do zasiedlenia. Po pewnym czasie, w wyniku gwałtownie powstających nowych kolonii, obszar Hellady zaczął się znacznie powiększać sięgając od wybrzeży Morza Czarnego, aż po Hiszpanię. Ekspansja znacząco wpłynęła na rozwój handlu, zarówno między koloniami i rodzimymi polis, jak i między Grekami oraz tubylcami z kolonizowanych ziem, co pozwoliło Grekom stać się Wielkim Narodem basenu Morza Śródziemnego silnie oddziałującym swoją kulturą na inne nacje.

Dominującym regionem stała się Attyka z rozwiniętym polis Atenami oraz potęga militarna Sparta na Peloponozie, która po dwóch wojnach messeńskch prawie całkowicie opanowała półwysep poza samym Argos, które ​nie przystąpiło do, potwierdzonym sojuszami, Związku Peloponeskiego. W tym czasie ekspancję prowadziła w Grecji Środkowej Tessalia, która  w wyniku zwycięskiej tzw. Świętej Wojny (ok. 590 p.n.e.) umocniła swoją pozycję i uczyniła Delfy miastem autonomicznym znajdującym pod ochroną Amfiktionii Delfickiej. Pod koniec VI w. p.n.e. w wyniku porażki z nowo powstałym Związkiem Beockim kierowanym przez silne Teby, na kontynecie nastąpiło status quo.

Tymczasem w roku 499 p.n.e. na wschodnich obszarach Morza Egejskiego kolonie greckie zostały podbite przez ekspansywne Imperium Perskie, łącznie z wyspami w pobliżu Azji Mniejszej i grecką Cyrenajką, a później Tracją i Macedonią. Przeciwdziałając wrogiemu zagrożeniu Ateny i Sparta od których Dariusz, król Persji, zażądał poddaństwa, wystąpiły w sojuszu przeciw Persom i stoczyły zwycięską bitwę z wrogiem pod Maratonemw w 490 p.n.e. Jednak Persowie chcąc wziąć odwet za poniesioną porażkę dziesięć lat później w kolejnej wojnie zdobywają w wyniku zwycięstwa pod Termopilami Ateny, dokonując spalenia świątyń na Akropolu, najświętszego miejsca Hellenów. Rok później losy się znów odwrociły i Ateńczycy w bitwie pod Platejami rozbijają armię perską na lądzie i niszczą jej flotę odzyskując panowanie w Attyce.

Po wojnach perskich z inicjatywy Aten powołany został obronny Związek Morski zwany Delijskim obejmujący większość wysp i polis w Azji Miniejszej oraz Tracji, które pod przewodnictwem Aten miały kontynuować walkę z Persją. Sojusznicze siły Związku Morskiego działały skutecznie, stopniowo wyrzucając Persów z Europy i części Azji Mniejszej i zdobywając kontrolę na morzu. W końcu  w roku 449 p.n.e. podpisano formalny pokój, w którym Persowie uznali wolność miast greckich w Azji i ich członkostwo w Związku Morskim. Gdy minęło zagrożenie ze Wschodu Ateńczycy stopniowo przekształcali Związek w imperium kontynentalne. Sparta początkowo nie reagowała na wzrost potęgi Aten zajęta własnymi problemami, lecz kiedy w 464 p.n.e. Spartę dotknęło wielkie trzęsienie ziemi i bunt helotów w Mesenii, doszło do zerwania formalnego sojuszu między stronami z powodu odrzucenia przez Spartę zaoferowanej przez Ateny pomocy, co było zniewagą dla honoru Ateńczyków.

Narastały animozje między obydwoma macarstwami. Pięć lat później rozpoczęła się wojna z sojusznikami Sparty Koryntem i Tebami, która zakończyła się po kilkunastu latach ostatecznie podziałem Hellady na strefy wpływów i krótkim okresem pokoju, by w latach 431-404 p.n.e. rozpocząć kolejną wojnę z powodu wybuchu konfliktu między Koryntem (sojusznikiem Sparty) i Korkyrą (sojusznikiem Aten). Dzięki ogromnemu wsparciu finasowemu Persów, Sparta wygrywa tę wojnę. Następuje rozpad imperium ateńskiego, a Persja ponownie zajmuje greckie polis w Azji Mniejszej. Doraźni sprzymierzeńcy przeciwko Atenom szybko stają się wrogami i Sparta po ponownym zawiązaniu koalicji z Atenami, Tebami, Koryntem i Argos w roku 396 p.n.e staje do walki z Persją. Zmienne koleje konfliktu, szybko zmieniających się sojuszy, wzrost potęgi Teb, kóre przyczyniły się do złamania mocarstwowości Sparty, oraz upadku Drugiego Związku Morskiego spowodował również powstanie przeciw Atenom, które poniosły klęskę w roku 355 p.n.e. co wykorzystał w 337 Filip Macedoński narzucając Tebom i Atenom swoją hegemonię poprzez założony w tym celu Związek Koryncki. Schedę po zmarłym Filipie Macedońskim przejął wraz z podległą Grecją jego syn Aleksander zwany Wielkim, którego z kolei imperium rozpadło sie wraz z jego śmiercią.

Tymczasem na Zachodzie szybko rosła potęga Rzymu, który na początku III wieku panował już prawie w całej Italii. Zwycięskie wojny z Kartaginą trwające aż 118 lat (wojny punickie) dały Rzymowi upragnioną pozycję hegemona na Zachodzie, a późniejsze wojny macedońskie toczone przez Rzym z Antygonidami pozwoliły mu zaanagażować się w politykę w Grecji. Stopniowo kolejne części świata greckiego stawały się rzymskimi prowincjami. Próbę przeciwstawienia się tej ekspansji podjął w latach 88-66 p.n.e. helleński Pont pod rządami Mitrydatesa VI, zyskując sojuszników na terenie Grecji europejskiej i w Azji Mniejszej, ale w końcu też uległ rzymskim armiom. Równiez ostatnie z państw hellenistycznych – Egipt w 30 r. p.n.e. stał się prowincją rzymską. Grecja i pozostałe hellenistyczne  poleis zniknęły z mapy politycznej jako samodzielne byty, jednak ich kultura przetrwała po dziś dzień. 

Ateny - Akropol
Akropol - najbardziej święte miejsce  dla Ateńczyków  w starożytnej Helladzie. Dopiero tutaj możemy się przywitać z niezwykle bogatą historią Hellenów, podziwiając ich niesamowite osiągnięcia w budownictwie i architekturze oraz oszałamiajacej kultury, której znaczące osiągnięcia promieniowąły na cały ówczesny świat i utrwaliły się na tysiąclecia. "Grekami" nazwali Hellenów Rzymianie i budując imperium przejęłi ich osiągnięcia twórczo je rozwijając. Sami Hellenowie tworzyli jednak bardzo niejednolite społeczeństwo, aczkolwiek kultura i wierzenia poszczególnych szczepów były do siebie bardzo podobne. Potężne i bogate Ateny stały się z czasem w VI-V w. p.n.e. najważniejszym ośrodkiem greckiej kultury, „szkołą wychowania Hellady”, jak to określił sam Perykles, jeden z najwybitniejszych przywódców antycznego świata. Na przestrzeni 2,5 tysiąca lat w wyniku zmiennych losów całego regionu, Akropol był nękany wieloma wojnami, oblężeniami, poddany rabunkom i profanacjom. Wydaje się wprost nieprawdopodobne, by udało się po tyiącach lat wiernie odtworzyć to wspaniałe dzieło Peryklesa, jakm jest Akropol ateński. Mimo wielu trudności prace posuwaja się jednak do przodu...

Delfy - Wyrocznia
Według mitów pierwsza wyrocznia w tym miejscu poświęcona była Gai - Matce Ziemi i Posejdonowi - władcy mórz. Sanktuarium to określane było wówczas mianem Pytho. W pobliskiej jaskini mieszkał wąż Python, syn Gai, z którym komunikowano się za pomocą kapłanki Pytii. Pyton został zabity przez Apollina, którego kult przywędrował na kontynent z Krety, natomiast sam bóg przybył z zamieszkałej przez Kreteńczyków wyspy Delos pod postacią delfina. To od niego pochodzi obecna nazwa tego miejsca (gr. Delphoi). Wówczas to Apollo przyjął przydomek Pytyjski i objął w posiadanie sanktuarium przeganiając Gaję i Posejdona. Aby uczcić to wydarzenie, a także w celu zjednania sobie bogów, co cztery lata organizowano tu igrzyska pytyjskie (zawody muzyczne, poetyckie i sportowe). Miejsce to stało się najważniejszym, obok Delos, ośrodkiem kultu Apollina, a Wyrocznia delficka stała się głównym centrum religijnym greckiego świata. Każde ze znaczącyh polis greckich miało ambicję ufundowac Delfom swój skarbiec, do ktorego rokrocznie wpłacano bogate daniny na rzecz Wyroczni...

Distomo - Klasztor Ossios Lucas
Zanim dotrzemy do samego serca Parnasu - Delf zatrzymujemy się niedaleko miasteczka Distomo, gdzie ukryta pośród malowniczych gór Helikon znajduje się prawdziwa perełka architektury - monastyr Ossios Lukas wpisany w 1990 roku na listę światowego dziedzictwa narodowego UNESCO. Do klasztoru przybywali pielgrzymi, którzy licząc na uzdrowienie, spali w pobliżu grobu błogosławionego Lukasa. Ów pustelnik zasłynął tym, że przepowiedział podbicie Krety przez Rzymian, i któremu w latach 959–963 mnisi wznieśli stojący do dziś kościół Theotokos (Panajia). Główny kościół klasztorny katholikon został wzniesiony w 1011 roku, który stał się wzorcem kościoła na planie ośmiobocznym, często wykorzystywanym w późniejszym czasie na terenie całego Cesarstwa Bizantyjskiego m.in. w Dafni i Mistrze. Ossios Lukas to 1000 lat historii tego kraju utrwalonych w klasztornych murach...